Toekomstdenken kan je leren dankzij een mindsetshift en de juiste methodes

Hoe ziet de wereld en onze samenleving eruit over 30 jaar? Zullen we over 50 jaar het klimaatprobleem opgelost hebben? Waar zal onze organisatie over 10 jaar staan? Hoe zullen we onszelf kunnen ontwikkelen in de komende 15 jaar? Allemaal vragen over de toekomst en dit toegepast op onszelf, onze organisatie en de wereld waarin wij zullen leven. Belangrijk toch… want het gaat wel degelijk om het nadenken over onze toekomst. Dat is best spannend, uitdagend, inspirerend, maar vooral ook leerrijk en bruikbaar.

Dat nadenken over de toekomst is iets wat mensen al eeuwen bezighoudt. In de oudheid gingen koningen en veldheren naar Delphi en priesteressen voorspelden hen de toekomst, al dan niet met een gunstige afloop. In de middeleeuwen werd het toekomstbeeld van de samenleving in de handen van God gelegd, maar sinds de renaissance en het humanisme kreeg de mens meer grip op de wereld en leerde hij ook nadenken over zijn eigen toekomst.

Dankzij science fiction verhalen vanaf de 19de eeuw ontdekten we creatieve toekomstbeelden, die inspirerend werkten voor uitvinders en innovatoren. Ze kleurden de vooruitgang en prikkelden onze fantasie.

Toekomstdenken is vooral na Wereldoorlog II uitgegroeid tot een aparte discipline. Ik praat bewust over toekomstvoorstellingen en niet over toekomstvoorspellingen. Futurologen zoals ik doen niet aan voorspellingen en een glazen bol. Een toekomstdenker exploreert de toekomst met behulp van een sterke kennis van het verleden, een brede algemene kennis, maar bovenal door zich open te stellen en te observeren. Daar hoort een set aan tools en methodes bij om op een consistente manier over de toekomst na te denken.

Onbevangen, open en zonder vooroordelen naar de toekomst kijken

Die mindsetshift is nodig. Je vertrekt vanuit het verleden en heden en je trekt trendpatronen door naar de toekomst. Leren denken in patronen – dus niet lineair, maar vooral systemisch – is een belangrijke vaardigheid die je wel degelijk kunt aanleren, net als denken in verandering, onzekerheden en alternatieven. Deze nieuwe mindset laat je ontsnappen aan tunnelvisie en het formuleren van eenvoudige oplossingen.

Toekomstdenken krijgt net in deze postcoronatijden de wind in de zeilen door de zogenaamde versnelling waarin onze samenleving verandert. Mensen hebben een dubbel gevoel bij verandering. Enerzijds weten wij dat verandering creativiteit en innovatievermogen uitdaagt. We zien natuurlijk het liefst dat verandering onze levenskwaliteit verhoogt, wat in de meeste gevallen ook gebeurt. Maar verandering maakt veel mensen ook onzeker en angstig, zeker wanneer die verandering door grote wildcards nog een aantal versnellingen hoger schakelt. Toch houden we verandering niet tegen, want de kracht om te veranderen is altijd groter dan de tegengestelde kracht om ze af te remmen.

Dankzij de mindsetshift creëren we een toekomstgeheugen

Met de juiste mindsetshift creëren we een ‘toekomstgeheugen’ waarmee je de remmende krachten op verandering overwint. Je ziet in dat de toekomst net extra mogelijkheden en opportuniteiten biedt. Je kan stellen dat het verleden reeds geleefd en gebeurd is, dat we het verleden alleen nog kunnen bestuderen, analyseren, begrijpen. Zo trekken we er hopelijk de juiste lessen uit. Ons heden is de context waarin we opereren en dit kan je letterlijk nemen. We worden dagelijks uitgedaagd door tal van activiteiten en handelingen en dit in een steeds sneller evoluerende wereld.

Maar de toekomst ligt nog ruim open met talrijke alternatieven, waarbij we zelf keuzes kunnen maken en deze leren afzetten tegen de belangrijkste onzekerheden. Helaas hebben we dit in het recente verleden te weinig gezien. Hoe vaak hebben we ons de vraag gesteld waarom de Brexit zo slecht was voorbereid, waarom men geen afdoend plan heeft om de vergrijzing op te vangen, of waarom men geen scenario’s klaar had op pandemieën. Stoten we ons meerdere keren aan dezelfde steen of kiezen we ervoor om op een adaptieve, creatieve en voorstellende manier om te gaan met onze toekomst?

We zullen steeds sneller met grote veranderingen geconfronteerd worden, waarvan de impact op de mens steeds groter zal zijn. Ons antwoord daarop is net die mindsetshift maken en voldoende tijd uittrekken om toekomstscenario’s te ontwikkelen.

Diverse methodes bewijzen hun nut in toekomstdenken

Vanuit strategisch oogpunt worden voor supranationale organisaties, landen, bedrijven, overheden en tal van andere organisaties toekomstscenario’s belangrijker en hier hebben diverse methodieken hun nut in het verleden reeds bewezen. Tijdens de dagcursus Strategisch vooruitkijken en toekomstdenken behandelen we een aantal toekomstdenkmethodes, zoals het Future Wheel, de implicatiemethodiek, de causal layered analysis methode, maar ook business roadmapping, de Delphi-methode en tenslotte ruimen we ook tijd in voor de intuïtieve en analytische toekomstscenariomethodieken. Deze methodes worden theoretisch uitgelegd en met voorbeelden gestaafd. Als cursist ga je ook zelf aan de slag via oefeningen om deze methodes onder de knie te krijgen. Met deze aanpak leer je de theorie in de praktijk omzetten en toepassen op jouw noden.

Op die manier geef jij antwoorden op de kernvragen die we aan het begin van dit blogartikel stelden. Zo creëer je toekomstvoorstellingen over jezelf, de organisatie, industrie of sector waarin je werkzaam bent en in brede zin over de toekomstige maatschappij waarin wij zullen leven.