Met regeltjes die dateren van het Napoleontijdperk was een modernisering van het erfrecht al een tijd aan de orde. Nu het federale parlement zijn finale goedkeuring heeft gegeven, legt Meester Nathalie Labeeuw uit wat de belangrijkste hervormingen inhouden.
Voor de praktische invoering van het nieuwe erfrecht is het nog even wachten op de publicatie in het Belgisch Staatsblad. Die wordt in augustus verwacht. “Normaal treedt een wet in werking 10 dagen na de publicatie, maar omdat het hier gaat om ingrijpende wijzigingen heeft men bepaalde overgangsbepalingen voorzien. Wie al een successieplanning heeft, zal een jaar de tijd krijgen om te beslissen of men het oude systeem wil behouden of voor de nieuwe regels kiest. Dat wordt voor adviseurs meteen de grootste uitdaging: samen met de klant bekijken of het opportuun is over te schakelen. Maar voor alle duidelijkheid, een gedane schenking blijft, daarover bestaat geen discussie.”
Meer mogelijkheden voor erflater
Meester Labeeuw wil ook meteen duidelijk stellen dat er voor de overgrote meerderheid van de mensen weinig verandert. “Als men geen schenkingen heeft gedaan tijdens het leven en geen testament heeft opgesteld, wijzigt er weinig. Wel krijgen erflaters meer mogelijkheden om tijdens hun leven zelf te bepalen wat er met hun nalatenschap moet gebeuren. Zo kan je met je erfgenamen rond de tafel gaan zitten en een erfovereenkomst opstellen. Voorwaarde is dat iedereen akkoord is, het familiepact ondertekent en dat het evenwicht bewaard wordt. Dat wordt nog een moeilijkheid, want er moet niet alleen rekening gehouden worden met gedane schenkingen maar ook met eventuele voordelen. Heb je bijvoorbeeld in het buitenland mogen studeren en je broer niet? Of heeft een van de kinderen lang thuis gewoond? Hebben je ouders altijd op de kinderen van je zus gepast, maar niet op die van jou omdat je verder weg woonde? Al die zaken kunnen van belang zijn.”
Grotere vrijheid
Nog een grote hervorming is de aanpassing van het reservatair deel voor kinderen. “Vroeger hing dat af van het aantal kinderen: één kind had recht op 1/2 van de nalatenschap, twee kinderen op 2/3, bij meer dan drie kinderen was dat 3/4. Wat overschiet, is het beschikbaar deel. Nu krijgt de erflater meer beschikkingsvrijheid want ongeacht het aantal kinderen wordt het beschikbaar deel 1/2 van de nalatenschap. In het verleden was het erfrecht vaak een bron van frustratie, zeker als er vermogen is. De reserve vormt de controle om te kijken of bepaalde beschermde erfgenamen wel krijgen waar ze recht op hebben. Een testament kent geen uitvoering als de reserve niet gerespecteerd wordt. Dat is meteen ook het grote verschil met een erfovereenkomst!”
Wie al een successieplanning heeft, zal een jaar de tijd krijgen om te beslissen of men het oude systeem wil behouden of voor de nieuwe regels kiest.
Geen reserve meer voor ouders
De reserve voor de ouders (ascendenten) wordt bovendien volledig afgeschaft. “Een kinderloos koppel wil elkaar vaak begiftigen. Tot nog toe konden ouders van feitelijk samenwonenden hun reserve opeisen. Dat voelt erg onnatuurlijk aan, dus wordt het afgeschaft. Wel komt er een onderhoudsvordering in de plaats. Er bestond al een onderhoudsplicht tegenover de ouders, maar die wordt verder uitgebreid. Je zal je vermogen dus niet volledig aan derden kunnen schenken als je ouders behoeftig zijn.”
Ook regels inzake schenkingen hervormd
Het amalgaam aan regeltjes voor schenkingen – schenkingen buiten erfdeel, schenkingen als voorschot op de erfenis, verschillende waarderingen naargelang het gaat om roerende of onroerende goederen – zijn niet meer van deze tijd. Meester Labeeuw licht toe: “Ten tijde van Napoleon waren alleen onroerende goederen van belang. Roerende goederen zoals meubels daalden in waarde, dus werd de waarde bepaald op het moment van de schenking. Voor onroerende goederen werd dan weer de waarde bij overlijden genomen voor de aanrekening van de schenking. Voortaan is er een uniforme regel voor het berekenen van de reserve: zowel voor roerende als onroerende goederen geldt de waarde op de dag van de schenking, geïndexeerd tot aan de dag van overlijden. Bovendien kan je nu tegen je ouders zeggen dat ze een deel van je latere erfenis aan je kind(eren) mogen schenken.”
Goed voor samengestelde gezinnen
Voor samengestelde gezinnen betekent het nieuwe erfrecht goed nieuws, zeker als de kinderen de blote eigendom van een pand erven en de nieuwe partner daarvan het vruchtgebruik krijgt. “Vroeger was de enige uitweg een omzetting van het vruchtgebruik te vragen aan een rechter, maar die oordeelt vrij. Nu kunnen de kinderen de omzetting naar kapitaal, rente of volle eigendom eisen. Met uitzondering van de gezinswoning, daarvan kan het vruchtgebruik nooit worden omgezet zonder akkoord van de langstlevende.”
Meester Nathalie Labeeuw is advocaat-vennoot bij Cazimir en een van de grote Belgische specialisten successieplanning en familiaal vermogensrecht. Tot haar cliënten rekent ze particulieren die behoren tot de top 100 van meest vermogende Belgen. Ze is een veelgevraagde spreker bij financiële instellingen, de Fiscale Hogeschool en bij diverse beroepsorganisaties. Verder is ze redactielid van vooraanstaande tijdschriften in haar vakgebied.
